સંકલન બ્રિન્દા વ્યાસ : ભારતીય સંસ્કૃતિ એવી અનોખી સંસ્કૃતિ છે, જેમાં ગુરુને દૈવત સમાન સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. ગુરુ એટલે જે શિષ્યના જીવનમાં જ્ઞાનનો પ્રકાશ ફેલાવે છે, પોતાનું અનુભવરૂપ અમૃત વહાવે છે અને જીવનને અર્થ આપે છે. ગુરુ પૂર્ણિમાનો પર્વ એ અંતરની કૃતજ્ઞતા વ્યક્ત કરવાનો પ્રસંગ છે—આદર, સંસ્કાર અને સન્માન વ્યક્ત કરવાનો અવસર છે.
આ પવિત્ર તિથિ આશાઢી પૂર્ણિમાએ આવે છે. કહેવાય છે કે આજના દિવસે મહર્ષિ વેદવ્યાસજીનો જન્મ થયો હતો, જેમણે મહાભારત તથા અનેક પુરાણોની રચના કરી. તેથી ગુરુ પૂર્ણિમાને વ્યાસ પૂર્ણિમા પણ કહેવામાં આવે છે.
શ્લોક:
“ગુરુर्ब્રહ્મા ગુરુર્વિષ્ણુઃ ગુરુર્દેવો મહેશ્વરઃ।
ગુરુઃ સાક્ષાત્ પરબ્રહ્મ તસ્મૈ શ્રી ગુુરવે નમઃ॥”
અર્થ: ગુરુ બ્રહ્મા, વિષ્ણુ તથા મહેશ સમાન છે. તે પરમ બ્રહ્મ સ્વરૂપ છે. એવા ગુરુને મારી વંદના.
જૂના યુગમાં ગુરુનું સ્થાન:
જૂના સમયના ગુરુ-શિષ્ય પરંપરા ખૂબ જ ઉચ્ચ સ્તરે હતી. ગુરુકુલમાં રહેતા શિષ્યો એક પરિવાર સમાન શિક્ષા મેળવતા, માત્ર પોથી-પાઠ નહીં, જીવન જીવવાની રીત, સાધના, ધૈર્ય, સંસ્કાર અને સમાજ પ્રત્યે જવાબદારી શીખતા. ગુરુને સર્વશ્રેષ્ઠ માનવામાં આવતું—શિષ્ય પોતાના જીવનનું સર્વસ્વ ગુરુને અર્પિત કરી દેતા. ગુરુ શબ્દનો અર્થ જ છે—*’ગુ’ એટલે અંધકાર અને ‘રુ’ એટલે પ્રકાશ. ગુરુ એ જ છે જે અજ્ઞાનતાનું તિમિર દૂર કરે.
વિદુર નીતિમાં પણ કહેવામાં આવ્યું છે:
“ગુરુ વિનાનુ જ્ઞાન અધૂરું છે, તેમ જ જીવનું ઉદ્ધાર પણ અસંભવ છે.”
આધુનિક યુગમાં ગુરુનું મહત્વ:
આજના સમયમાં શિક્ષણ પદ્ધતિ પરિવર્તિત થઈ છે. ટેકનોલોજી, ઓનલાઈન શિક્ષણ, ડિજિટલ માધ્યમો વધારે વપરાશમાં આવ્યા છે. છતાં, જીવનમાં સાચો માર્ગદર્શન આપનાર, મોરલ સપોર્ટ આપનાર ગુરુનું સ્થાન હજુ પણ અદ્વિતીય છે. શિક્ષક આજે પણ બાળકના સંસ્કાર ઘડવાનો પ્રથમ આધાર છે. આજે બાળકને યોગ્ય દિશામાં દોરવા માટે ગુરુનું માર્ગદર્શન અત્યંત જરૂરી છે
જુના યુગમાં ગુરુ-શિષ્ય નજીક રહેતા, આજના સમયમાં શિષ્ય-શિક્ષકના સંબંધો થોડા વ્યવહારિક બન્યા છે, પણ ભક્તિ-આદર હજુ પણ સમાન જ છે. જુના યુગમાં ગુરુકુલમાં જીવનનું સંપૂર્ણ ઘડતર થતું, આજે આ કાર્ય સ્કૂલો, કોલેજો તથા કોચિંગમાં થતું જોવા મળે છે. મહત્વનું એ છે કે સમય બદલાયો હોય, પણ ગુરુનો દિપક આજેય અજ્ઞાનને દૂર કરે છે.
સુવિચારો:
“ગુરુ એ જીવનના એ પ્રકાશસ્તંભ છે, જેના આધાર વગર વિકાસ અધૂરો રહે.”
“જ્ઞાનની આંધીમાં પણ ગુરુના આશીર્વાદ છાંયો બનીને જીવને શાંત રાખે છે.”
આ દિવસે વિદ્યાર્થીઓ ગુરુને ફૂલ, મીઠાઈ, પુસ્તક અને હૃત્પૂર્વક આદર અર્પણ કરે છે. ફક્ત શિષ્ય-શિક્ષક જ નહીં, માતા-પિતા, જીવનમાં માર્ગદર્શન આપનાર કોઈ પણ વ્યક્તિ ગુરુ સમાન માન્ય છે.
આ પાવન અવસર પર આપણે એક સંકલ્પ લઈએ
ગુરુના ઉપદેશને જીવનમાં ઉતારવાનો
જ્ઞાન, સંસ્કાર અને કરુણાના માર્ગે ચાલવાનો
ગુરુપ્રતિ સદાય આદર અને કૃતજ્ઞતા જાળવવાનો
અંતે એક સુંદર વિચાર:
“સમય બદલાય છે, પદ્ધતિ બદલાય છે, પણ ગુરુના આશીર્વાદનો પ્રકાશ ક્યારેય ઓસરતો નથી.”
આ ગુરુ પૂર્ણિમા પર આપ સૌને શુભકામનાઓ—તમારા જીવનમાં ગુરુનું માર્ગદર્શન સદા મળતું રહે!
